. 15

 

1: بیان مساله :. 16

 

2 : سوابق مربوط :. 17

 

3 : پرسشهای اصلی و فرعی تحقیق :. 18

 

4: فرضیات اصلی و فرعی تحقیق. 19

 

5 : ضرورت تحقیق .. 21

 

6 : اهداف تحقیق. 21

 

فصل اول : مفاهیم وقف. 23

 

گفتار اول : وقف و بررسی مفاهیم آن. 23

 

بند الف  : تعریف وقف. 23

 

الف : تعریف لغوی. 23

 

ب : تعریف اصطلاحی وقف. 23

 

ج : وقف از نظر قرآن. 24

 

د: وقف از نظر سنت. 24

 

ر: وقف از نظر شیعه. 25

 

گفتار دوم : ارکان وقف و پیشینه تاریخی آن. 27

 

بند الف : پیشینه تاریخی وقف. 27

 

الف : قبل از اسلام. 27

 

ب: بعد از اسلام. 28

 

ج : در سایر مذاهب و کشورهای مختلف. 28

 

بندب : ارکان وقف. 29

 

الف : صیغه وقف. 29

 

ب : موقوف. 30

 

ج : واقف. 30

 

د : موقوف علیه. 31

 

بند ج : مدیریت وقف. 35

 

بند د: ماهیت و ملکیت وقف. 37

 

گفتار سوم : خصوصیات مال قابل وقف. 39

 

بند الف  : شرایط عمومی مال موقوفه. 39

 

بند ب  : شرایط اختصاصی مال موقوفه. 40

 

بند ج : شخصیت حقوقی وقف. 41

 

الف : تعریف شخصیت حقوقی. 41

 

ب : شخصیت حقوقی وقف در فقه. 42

 

ج : شخصیت حقوقی وقف در حقوق ایران. 45

 

د : قرارداد وقف بر مبنای ماده 10 قانون مدنی. 45

 

فصل دوم : مفاهیم اموال و مالکیت فکری. 48

 

گفتار اول : تعاریف. 48

 

بند الف  : تعریف مال. 48

 

الف : تعریف لغوی. 48

 

ب : تعریف اصطلاحی. 48

 

ج : تعریف حقوقی. 49

 

بند ب : انواع مال. 50

 

الف : مال مادی. 50

 

ب : مال غیر مادی. 50

 

گفتار دوم : تقسیم بندی اموال غیر مادی. 51

 

بند الف  : تقسیم از جهت قابلیت دوام و اعتبار. 51

 

بند ب : تقسیم اموال غیر مادی از جهت وابستگی آنها به اموال مادی   52

 

بند ج : تقسیم از جهت تاثیر قوه فکر و اندیشه در ایجاد آنها ( مالکیت فکری ). 52

 

گفتار سوم : مالکیت فکری و تفکیک اموال غیر مادی و بررسی خاص آن   53

 

بند الف  : اموال غیر مادی غیر فکری و تقسیم آن. 53

 

الف : از جهت لزوم یا عدم لزوم سرمایه گذاری اولیه. 53

 

ب : از جهت چگونگی ایجاد و تملک آنها از نظر زمانی. 53

 

بند ب : ویژگی های مالکیت فکری و انواع و مصداقهای آن. 54

 

الف : حقوق مالکیت ادبی و هنری. 54

 

ب : حقوق مالکیت صنعتی. 56

 

7 : اطلاعات و اسرار تجارتی. 60

 

بند ج : بررسی اموال غیر مادی غیر فکری از منظر حقوق موضوعه. 62

 

فصل سوم : مفاهیم ( پول , سهام , مالیت ). 63

 

گفتار اول : مفهوم پول. 63

 

بند الف  : معنای پول. 63

 

الف : معنای لغوی پول. 63

 

ب: معنای فقهی پول. 64

 

بند ب : ماهیت پول. 65

 

بند ج : مالیت پول. 67

 

گفتار دوم : سهام و مفهوم آن. 67

 

بند الف : سهام و تعریف آن. 67

 

بند ب : سهام و مال غیر مادی غیر فکری. 67

 

بند ج : ماهیت حقوقی سهام. 68

 

گفتار سوم : مالیت. 70

 

بند الف : معنای مالیت. 70

 

بند ب : بررسی خاستگاه مالیت. 70

 

بند ج : بررسی وجه اعتبار مالیت. 70

 

بند د : شرایط مالیت و ارزش پیدا کردن. 72

 

– نتیجه گیری. 72

 

بخش دوم. 74

 

وقف اموال غیر مادی (مالکیت فکری ). 74

 

فصل اول : حقوق مالکیت فکری. 75

 

1 – تشویق به خلق دانش و نوآوری :. 76

 

2 – حفظ دانش در سازمان :. 77

 

3 – حفاظت از هویت و مشخصه های ابداعات :. 77

 

گفتار اول : ویژگی های حقوق مالکیت فکری. 78

 

بند الف  : غیر مادی بودن حقوق مالکیت فکری. 78

 

بند ب : انحصاری بودن حقوق مالکیت فکری و جمع آن با ماهیت وقف   78

 

بند ج  : موقتی بودن حقوق مالکیت فکری. 79

 

بند د : مبتنی بر دانش و اطلاعات بودن حقوق مالکیت فکری. 79

 

گفتار دوم : توجیه نظری وقف حقوق مالکیت فکری از دیدگاه حقوق موضوعه   82

 

بند الف  : توجیه وقف اموال غیر مادی ( مالکیت فکری ) از دیدگاه حقوق موضوعه. 82

 

بند ب : توجیه وقف اموال غیر مادی. 88

 

1 : مردود بودن نظریه لزوم عین. 89

 

گفتار سوم : بررسی قابلیت وقف حقوق مالکیت فکری. 92

 

فصل دوم : بررسی ماهیت فقهی و حقوقی وقف اموال غیر مادی ( مالکیت فکری ). 93

 

گفتار اول : بررسی لزوم عینیت مال موقوفه و تاثیر آن و دوام مال موقوفه در اموال غیر مادی (مالکیت فکری ) و بررسی دیدگاههای مختلف. 93

 

بند الف  : بررسی لزوم عینیت مال موقوفه و تاثیر آن در اموال غیر مادی (مالکیت فکری ). 93

 

1: قوانین. 93

 

2 : فقها و حقوقدانان. 94

 

بند ب  : دوام مال موقوفه و تاثیر آن در اموال غیر مادی ( مالکیت فکری ).. 96

 

گفتار دوم : قابلیت قبض و اقباض عین موقوفه و تاثیر آن در مالکیت فکری   97

 

بند الف  : معنا و مفهوم قبض.. 97

 

بند ب : دلایل اعتبار قبض در عقد وقف. 98

 

بند ج : بررسی لزوم قبض در وقف از دیدگاههای مختلف. 101

 

الف : از دیدگاه شیعه. 101

 

ب : از دیدگاه اهل سنت. 102

 

ج : از دیدگاه علم حقوق. 102

 

بند د : بررسی امکان قبض در اموال غیر مادی. 105

 

گفتار سوم : تائید و دائمی بودن عقد وقف و قابلیت بقاء عین موقوفه و اثر آن در اموال غیر مادی. 106

 

بند الف  : قابلیت بقاء عین موقوفه و اثر آن در مالکیت فکری. 106

 

بند ب : تائید و دائمی بودن عقد وقف و اثر آن در مالکیت فکری   107

 

فصل سوم : بطلان وقف ناشی از حقوق مالکیت فکری و بررسی نظریات قابل تائید در صحت وقف حقوق مالکیت فکری. 108

 

گفتار اول : مالیت حقوق مالکیت فکری و جهت مبنای آن. 108

 

بند الف : عدم مالیت حقوق مالکیت فکری. 108

 

بند ب : از جهت مبنای حقوق مالکیت فکری. 109

 

گفتار دوم : محدودیت و بقای حقوق مالکیت فکری. 110

 

بند الف : محدودیت قانونی انتقال حقوق مالکیت فکری. 110

 

الف : انتقال اختیاری. 111

 

ب : انتقال قهری. 111

 

بند ب : بقای حقوق معنوی برای پدید آورنده. 113

 

الف : رابطه بین پدیدآورنده و پدیده فکری. 114

 

گفتار سوم : بررسی نظریه قابل تائید در صحت وقف حقوق مالکیت فکری و مردود بودن نظریه لزوم عین و صحت وقف. 118

 

بند الف : بررسی نظریه قابل تائید در صحت وقف حقوق مالکیت فکری   118

 

– نتیجه گیری. 118

 

بخش سوم : وقف اموال غیر مادی غیر فکری (پول , سهام , مالیت )   121

 

فصل اول : پول ووقف آن. 122

 

گفتار اول : وقف پول از نظر قانون و زمینه های آن. 122

 

بند الف  : سابقه تاریخی وقف پول. 122

 

گفتار دوم : بررسی فقهی وقف پول. 123

 

بند الف  : وقف پول از دیدگاه شیعه و فقهای امامیه. 123

 

بند ب : وقف پول از دیدگاه اهل سنت. 125

 

گفتار سوم : وقف پول و چگونگی آن. 126

 

بند الف : بانک وقف پول. 126

 

بند ب : صندوق قرض الحسنه وقف. 128

 

فصل دوم : دلایل تائید و بطلان وقف پول. 130

 

گفتار اول : دلایل تائید وقف پول. 130

 

بند الف  : یکسان بودن حکم ” وقف پول ” و ” قرض ,عاریه و اجاره پول ”   130

 

بند ب : وقف مالیت به جای وقف پول. 132

 

بند ج : عدم منافات بین  وقف پول و بقای آن. 133

 

بند د : بنای عقلاء و تصدیق عرف. 134

 

بند ر : ماهیت مثلی پول. 134

 

بند ز : داشتن منفعت محلله. 135

 

بند ط : عدم منافات وقف پول با ماهیت و شروط وقف نزد شارع و اطلاق ادله   135

 

گفتار دوم : دلایل بطلان وقف پول. 136

 

بند الف  : عین بودن مال موقوفه. 136

 

بند ب : منافات با ماهیت وقف. 137

 

بند ج : منافات داشتن با شرط تائید. 137

 

بند د : اجماع. 138

 

بند ر : منقول بودن پول. 139

 

گفتار سوم : تحلیل امکان سنجی وقف پول. 139

 

فصل سوم :وقف سهام. 140

 

گفتار اول : وقف سهام. 140

 

بند الف  : مبانی جواز وقف سهام و اختیارات و وظایف متولی در مورد رعایت مصلحت آن. 141

 

بند ب : مبانی پیشنهادی جواز وقف سهام. 143

 

بند ج : امکان سنجی وقف سهام. 144

 

گفتار دوم : شرایط مال موقوفه و وقف سهام. 145

 

بند الف  : وقف سهام از دیدگاه فقهی. 145

 

بند ب : وقف سهام شرکت ها. 146

 

بند ج : رویه فعلی وقف در سهام. 148

 

بند د : وقف سهام از نوع وقف مالیت. 149

 

– نتیجه گیری. 149

 

-نتیجه نهایی. 151

 

-پیشنهادات. 152

 

– نمایه ها. 153

 

–  پیوست ها. 154

 

– – کتاب شناسی (منابع و ماخذ ). 157

 

الف )کتب. 157

 

ب : مقالات. 162

 

ج : جزوه ها. 167

 

د : پایان نامه ها. 167

 

ر : قوانین. 168

 

ز : منابع خارجی. 168

 

 

 

 

 

1: بیان مساله :

 

2 : سوابق مربوط :

 

در این موضوع با توجه به مستحدثه بودن قوانین و احکام مربوط به وقف اموال غیر مادی محقق اثری را پیدا نکرده است .اما از آثاری که بطور جداگانه به مباحثی از موضوع پرداخته و محقق از آنها استفاده شایان می کند عبارتند از :

 

الف : هاشمی مجد ,امینی فر ,محمد ,احکام ارکان وقف در فقه و حقوق بر اساس فقه استدلالی ,1390 ,در این مقاله جریان معاطات در وقف و صحت آن ,عدم اشتراط قصد قربت در وقف و…نتایجی است که محقق از این مقاله به دست آورده است .این مقاله در پژوهش های فقهی ,سال هفتم ,شماره چهارم در صفحات 5-34 آن به چاپ رسیده است .

 

ب : در مورد بررسی وقف پول آثار مانند بررسی فقهی وقف پول و امکان سنجی وقف سهام و پول قابل ذکر است .در اثر اول یعنی بررسی فقهی وقف پول که توسط محمد حسن حائری و طیبه عباسی نوشته شده محقق سعی دارد که به سوال اینکه آیا وقف پول امکان پذیر است پاسخ بدهد ؟ و در کار دوم که دکتر غلامرضا مصباحی مقدم وهمکارانش به نگارش در آورده اند به بررسی این مقوله پرداخته اند .

 

ج : مقاله پژمان محمدی و روح الله اسدی نیز به موضوع ماهیت انتقال مالکیت اموال غیر مادی غیر فکری پرداخته است .و همان طوری که مشخص است به موضوع مد نظر ما بطور کامل پرداخته نشده است .و محقق سعی دارد به طور کامل به موضوع اموال غیر مادی (مالکیت فکری )(پول ,سهام ,مالیت )بپردازد .در باب بازنگری پژوهش های انجام شده در خارج از کشور نیز جستجوی محقق ادامه دارد

 

.

 

3 : پرسشهای اصلی و فرعی تحقیق :

 

پرسشهای اصلی تحقیق :

 

1 : با توجه به کلیات تعریف وقف چگونه حبس عین مال در اموال غیر مادی ممکن است ؟

 

2 : بنا بر نظریه فقهای امامیه و نص صریح قانون مدنی قبض شرط صحت وقف است .حال آیا امکان قبض مال در اموال غیر مادی یعنی وقف  ممکن است ؟

 

3 :با توجه به موقتی بودن عمر اموال غیر مادی در حالی که از خصائص وقف دائمی بودن آن است این تعارض را چگونه تشریح می نمایید ؟

 

پرسشهای فرعی تحقیق :

 

1 : آیا انحصاری بودن حقوق برای صاحب آن با ماهیت وقف که تسبیل منفعت در امر خیر است قابل جمع است ؟

 

2 : اختیارات و وظایف متولی در مورد رعایت مصلحت اموال غیر مادی مثل سهام وقف شده به چه صورت خواهد بود ؟

 

3 : “آیا با توجه به ماده 10 قانون مدنی و عقد صلح و با طراحی اوراق وقف می توان قراردادی طراحی کرد که تمامی قواعد حاکم بر وقف را به عاریت گیرد ؟

 

 

 

4: فرضیات اصلی و فرعی تحقیق

 

از طرفی در مورد شرط عین بودن مال موقوفه به نظر میرسد که قانون مدنی به صراحت و روشنی به وجود چنین شرطی اشاره نداشته است و قید کلمه ی عین در ماده 55 قانون مدنی از باب غلبه است و ظهور در انحصار وقف به اعیان ندارد .

 

2 : حقوق غیر مادی مالکیت از این جهت که وقف بدون قبض محقق نمی شود و هر وقت تسلیم صورت پذیرفت عقد وقف ایجاد میشود هیچ محدودیتی ندارد ووقف آن خصوصیتی ندارد .ضمنا قابل ذکر است که وقف این حقوق شامل توابع آنها و اطلاعات و اسناد ضروری برای بهره برداری از مال موقوفه خواهد بود .با معیار عرفی ,در مورد حقوق مالکیت اعتباری از طریق انتقال رسمی (حقوق مالکیت صنعتی )و تنظیم قرارداد و تسلیم اصل اثر (در مورد حقوق مالکیت ادبی و هنری )تسلیم محقق می شود

 

3 : بقای شانی شرط است یعنی همین که شان یک مال امکان انتفاع مکرر و مستمر آن را اجاره بدهد بی آن که یکباره نابود شود برای تحقق این شرط کافی است .

 

 

 

.

 

فرضیات فرعی :

 

1: انحصاری بودن حقوق اموال غیر مادی برای دارنده ی آن منافاتی با وقف این اموال ندارد ,زیرا مبنای انحصاری بودن این حقوق برای صاحبان آنها ,به دلیل حمایت قانونی از ارزش کار و اختراع و ابتکار صاحبان این اثر می باشد .حال چنان چه اموال فکری از این ویژگی برخوردار نبودند صاحبان اندیشه و مخترعین از امنیت لازم جهت مصونیت کار و ارزش حرفه ی خود بهره مند نمی شدند و انگیزه ای برای ادامه ی پیشرفت این آثار هنری و صنعتی یا خدماتی نداشتند و هر لحظه امکان به سرقت رفتن یا سوء استفاده برخی افراد قرار می گرفت ,لذا صاحبان این اموال همچون مالک یک کالای عینی حق دخل و تصرف را در مال خود دارد ,پس اگر صاحبان اموال فکری حق وقف اموال خود رزا خواهند داشت زیرا وقف از فروش نتایج و پیامدهای مفیدتری دارد .و باعث میشود جامعه در مسیر رشد و تعالی قرار بگیرد .

 

2: لازم است تا متولی با استفاده از مشاوران مالی به مدیریت شخصیت حقوقی موقوفه بپردازد تا متولی با استفاده از مشاوران مالی به مدیریت شخصیت حقوقی موقوفه بپردازد و همواره ارزش اوراق بهادار موقوفه را در نظر داشته باشد تا در صورت مشاهده سقوط ارزش آنها ,سهام موقوفه را تبدیل به احسن نماید.

 

3 : ماده 10 قانون مدنی در بیان اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادها مقرر می دارد : قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد ؛نافذ است .به موجب این آزادی ؛ افراد می توانند روابط قراردادی خود را بدان گونه که می خواهند تنظیم کنند و توافق های خود را به صورت شروطی در ضمن قرارداد قرار دهند .ممکن است افراد قراردادی ببندد که جزء هیچ یک از عقود معین پیش بینی شده در قانون مدنی نباشد در این خصوص طرفین قرارداد نمی توانند برخلاف نظم عمومی با یک دیگر توافق کنند .در نهایت می شود در قالب ماده 10 قانون مدنی قراردادی طراحی کرد که تقربیا تمامی قواعد حاکم به وقف را به عاریت گیرد یعنی بطور کلی می توان گفت در صورتی که مخالف مقتضای عقد وقف ,نظم عمومی , اخلاق حسنه و شرع نباشد می توان در قالب این ماده طراحی قراردادی را انجام داد که بر مبنای عقد وقف باشد

 

5 : ضرورت تحقیق .

 

با توجه به اینکه در خصوص وقف تعریف ارائه شده از سوی فقها و اندیشمندان شیعه مبنی بر حبس عین مال موجب شده است تا موضوع در اعیان منحصر شود لیکن با لحاظ تحولات اقتصادی و اینکه امروزه در عرصه های اقتصادی ,مال معانی گسترده تر از آنچه پیش از این می دانستیم یافته است ,می توان اذعان داشت در مورد وقف به اعیان امکان بازنگری دارد و با توجه به مقتضیات زمان قابل بررسی و اصلاح است که بتوان از وقف اموال غیر مادی بطور گسترده ای بهره برداری کردو منافع حاصله در جهت زدودن فقر از جامعه و برقراری عدالت و توزیع ثروت در جامعه و کمک به ارتقای همه جانبه بشر مورد استفاده واقع شود

 

6 : اهداف تحقیق 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

– بررسی قابلیت قبض و اقباض در اموال غیر مادی

 

– بررسی و تبیین قابلیت بقای اموال غیر مادی در مقابل انتفاع

 

– تبیین عدم لزوم ماندگاری و موقت بودن اموال غیر مادی و تاثیر آن در وقف

 

بخش اول : کلیات

 

فصل اول : مفاهیم وقف

 

گفتار اول : وقف و بررسی مفاهیم آن

 

بند الف  : تعریف وقف

 

الف : تعریف لغوی

 

وقف در لغت به معنای ایستادن و درنگ کردن است (طریحی ,1408 ق ,ص 535)و به طور کلی می توان در باب معنای لغوی وقف باید اشاره داشت که وقف در لغت به دو معنی آمده است :الف )نگاه داشتن و مانع حرکت شدن (که معانی متعددی است ) ب)ایستادن ؛مثلا در لغت گفته میشود : وقفت الدابه به معنی حیوان ایستاد و وقفتها به معنی لغوی حیوان را نگه داشتم .

 

ب : تعریف اصطلاحی وقف

 

……………………..مقرر داشته است : وقف  عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود .منظور از حبس نمودن ,عین مال ,نگاه داشتن عین مال از نقل و انتقال و هم چنین از تصرفاتی است که موجب تلف عین گردد زیرا مقصود از وقف انتفاع همیشگی موقوف علیهم از مال موقوفه است و بدین جهت هم آن را وقف گفته اند و منظور از تسبیل منافع واگذاری منافع در راه خداوند و امور خیریه اجتماعی می باشد.(امامی ,1382, ص 73) به نظر حقوقدانانی نظیر دکتر کاتوزیان (1384,ص 116و117) برای وقف دو معنا بیان داشته اند در معنای نخست وقف به عمل حقوقی خاصی اطلاق می گردد و در زمره ی عقود معین به شمار می رود و در معنای دیگری وقف به کل مجموعه ناظر ,متولی ,موقوف علیهم و سایر عناصر متشکله آن اطلاق می گردد و البته در این معنا منظور اصلی از وقف اموال موقوفه می باشد به عبارتی دیگر از آنجا که مفهوم شخصیت حقوقی سابقا نزد فقهای اسلامی شناخته شده نبود لذا به اموال وقفی وقف اطلاق می گشت در حالیکه اکنون شخصیت حقوقی برای حقوقدانان اسلامی مفهومی کاملا شناخته شده است (همان ,ص 117) .

 

ج : وقف از نظر قرآن

 

د: وقف از نظر سنت

 

از فقهای سنی تعاریف فراوانی در ارتباط با بیان مفهوم اصطلاحی وقف نقل شده است که از جمله مهمترین آنها عبارتند از :

 

الف : فقه شافعی : مبین مذهب فقه شافعی الامام النووی (631-676 ه ق ) در مقام بیان مذهب فقهای شافعی وقف را چنین تعریف کرده است : وقف عبارت است از حبس مالی که انتفاع از آن با بقای عین مال ممکن باشد و تصرف در اصل مال ممنوع و مقطوع گردد و منافع رقبه (وقف ) به قصد قربت هزینه میشود .(پیوست شماره 1)

 

ب : فقه حنفی : یکی از فقهای حنفی وقف را این گونه تعریف می کند : بازداشتن مملوک از تملیک دیگران (سرخسی 1408 ه ق ,ص27)

 

ج : فقه مالکی : در فقه مالکی بعضی وقف را اینگونه تعریف کرده اند : بازداشت عین برای بهره مندی دیگران از منفعت آن به صورت دائمی (حطاب ,1416 ه ق,ص626)

 

د: فقه حنبلی : درفقه حنبلی وقف را اینگونه تعریف نموده اند : “الوقف هو تحبیس الاصل و تسبیل الثمره ” یعنی وقف حبس اصل و تسبیل منافع است ؛ آنچه که در خصوص فقه حنبلی شایان ذکر است این است که فقه حنبلی در زمینه ی تعریف وقف بسیار به مذهب امامیه نزدیک می باشد .البته با وجود این نزدیکی تفاوت هایی میان این دو مذهب مشاهده می گردد . (ابن قدامه مقدسی 1405 ه ق  ,ص75)

 

ر: وقف از نظر شیعه

 

لازم به ذکر است که حنابله و شیعه جعفری در تعریف وقف تقربیا اتفاق نظر دارند . و در شیعه نیز گفته میشود که وقف عقدی است که ثمره آن حبس اصل و رها کردن منافع است .تسبیل منافع یعنی صرف کردن مال در جهتی که واقف تعیین کرده است .غالبا فقهای شیعه تعاریف یکسانی از وقف ارائه داده اند که مدرک تمامی آنها در تعریف وقف حدیثی از رسول اکرم (ص)است که در آن وقف را “بازداشت اصل و رها کردن فایده ” توصیف نموده است .و عمده ی اختلافات در تعریف وقف در بین فقهای شیعه در تعاریف ناشی از بند دوم است .و عده ای از فقهای شیعه به جای رها کردن از جاری کردن استفاده نموده اند .(نجفی ,1397 ه ق ,ص2)

 

از سایر تعاریف می توان به این مورد اشاره کرد که وقف عقدی است که ثمره آن حبس اصل و تسبیل منافع است (تسبیل منافع یعنی صرف کردن مال در جهتی که واقف تعیین کرده است) (محقق حلی , 1408 , ص343 )

 

از فقهای معاصر، استاد ابوزهره مصری می‌نویسد:
” وقف یعنی ممنوع‌التصرف شدن مالک از عینی که دارای انتفاع مستمر است و صرف آن منافع در جهات خیریه”( بندرچی , 1391 , ص12) تعاریف فقهای شیعه معمولاً یک سان و مشابه است: «الوقف عقد ثمرته تحبیس الاصل و اطلاق المنفعه» (محقق حلی،1408 ق: 422) یا «تحبیس العین و تسبیل المنفعه» (موسوی الخمینی، 1408ق: 511) (شیخ طوسی، بی تا: 286) یا برخی دیگر (علامه حلی، بی تا: 7) (شهابی، 1371: 78) فرموده اند: «الوقف: عقد یفید تحبیس الاصل و اطلاق المنفعه» یا «التحبیس الاصل و تسبیل الثمره» (خویی، 1410ق: 511). و «حقیقه الوقف تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه اوالثمره”».
مفهوم این عبارات آن است که مالک عین مال خود را در راه خیر اختصاص دهد تا از منافع حاصله از آن عین مستمراً برای نیت واقف استفاده گردد

 

گفتار دوم : ارکان وقف و پیشینه تاریخی آن

 

بند الف : پیشینه تاریخی وقف

 

الف : قبل از اسلام

 

اقوام آریایی خصوصا ایرانیان از زمان های باستان به پیروی از آئین و کیش خود به کار نیک و دستگیری از بینوایان توجه داشتند و دارای نذورات و موقوفاتی برای نگهداری آتشکده های خود بوده اند .باید دانست که در ایران باستان کارهای خیری که امروزه از آن به نام وقف یاد میشود مسلما وجود داشته منتها به سه صورت انجام می گرفته که هنوز بین زرتشتیان رواج دارد :

 

1: اشوداد : این کلمه را می توان بخشیدن در راه دین یا بخشش در راه خدا معنی کرد و مال مورد بخشش ممکن است ملک ,جامه ,خوراکی و غیره باشد .

 

2: نیاز : وسایل و لوازم معبد و پرستشگاه ها را خریدن و در اختیار آنها گذاشتن

 

3: گهنبار : این کلمه نیز عبارت است از جشن های شش گانه و هر مرتبه پنج روز در این جشن ها پس از انجام دادن مراسم دینی ,خوردنی و آشامیدنی بین نیازمندان تقسیم می شود و در ضمن نام در گذشتگان را نیز ذکر می نمایند .و به طور کلی می توان اینگونه استنتاج کرد که موقوفات در ایران باستان صرفا متعلق به معابد و پرستشگاه ها و در جهت دینی و مذهبی بودند و مصرف دیگری نداشتند .از میزان بهره مراکز عمومی از وقف قبل از اسلام آگاهی نداریم و در باب موقوفات مخصوص هم منابع تاریخی موجود تا پایان سده سوم هجری چیزی را بیان نمی کند .مسئله ای که هست این است که دلیل این سکوت چیست ؟ در خلال این دوره های نابسامان که حقوق و امنیت فردی اعتباری نداشت ,ثروتمندان وقف املاک خود را بر اماکن خیریه عمومی تنها راه نگهداری آن از تعدی حکومت یافته بودند و پاداش الهی را با سپاس مردم به خاطر شرکت در امور مردمی و خیریه برای خود کسب می نمودند .